3.3. Antiretrovirusni lekovi, i terapijske kombinacije

Lečenje HIV infekcije ima za ciljeve da maksimalno produži ljudski život, unapredi kvalitet života i da ukloni rizik od daljeg prenosa HIV-a. Zahvaljujući napretku savremene medicine, smanjila se učestalost bolesti povezanih sa imunskom deficijencijom i smrtnost (mortalitet) pacijenata sa HIV-om koji su na terapiji.

Visoko aktivna antiretrovirusna terapija (HAAT, ARV, ART) se danas preporučuje svim osobama inficiranim HIV-om, a u terapiji se koriste lekovi iz nekoliko grupa antiretrovirusnih lekova:

1. NRTI (nukleozidni inhibitori reverzne transkriptaze), NtRTI (nukleotidni inhibitori reverzne transkriptaze) i NNRTI (nenukleozidni inhibitori reverzne transkriptaze) su grupe lekova koji inhibiraju transkripciju virusne RNK u virusnu DNK.
2. Inhibitori integraze sprečavaju integraciju virusne DNK u jezgro CD4 ćelija.
3. Inhibitori proteaze zaustavljaju formiranje proteina u veličini koja je neophodna za nastanak novih virusnih čestica.
4. Inhibitori ulaska sprečavaju fuziju virusa i CD4 ćelija, blokadom receptora CD4 ćelija (T-limfocita).

Različite grupe lekovi blokiraju virus u različitim fazama njegovog životnog ciklusa. Po pravilu, lečenje uključuje upotrebu kombinacije više lekova kako bi virus bio efikasno napadnut na više mesta.

Postoji širok spektar terapijskih kombinacija, o čemu možete pročitati u smernicama za lečenje HIV-a koje propisuje Evropsko AIDS kliničko društvo (EACS), Svetska zdravstvena (WHO), pojedinačne zemlje Evropske unije, Sjedinjene Države Britanija, Rusija itd.

U lečenju se danas najčešće koristi trokomponentna terapija, tj. Istovremena upotreba tri leka iz različitih grupa antiretrovirusnih lekova.

Ciljevi lečenja su višestruki:

1. Virusološki cilj je da se zaustavi replikovanje virusa kako bi se smanjila viremija (virusno opterećenje) i zadržala se na nemerljivom nivou (negativan rezultat PCR testa).
2. Imunološki cilj terapije je da se obnovi imunološki sistema, odnosno da organizam nakon postizanja nemerljive viremije, dobije šansu da poveća broj CD4 ćelija, radi stabilne odbrane tela od infekcija.
3. Klinički cilj terapije je povećanje dužine i kvaliteta života osoba sa HIV infekcijom i sprečavanje razvoja stadijuma AIDS-a i njegovih manifestacija.

Odabir HIV terapije se vrši za svakog pacijenta ponaosob, pri tom se uzima u obzir njegovo zdravstveno stanje i moguće neželjene efekte pojedinih lekova. U određivanju kombinovane terapije biraju se tri ili četiri komponente (leka), koji će zaustaviti replikaciju virusa, imajući u vidu i sve mutacije koje je virus razvio.

HIV prirodno mutira tokom razmnožavanja, a neke mutacije dovode do otpornosti virusa na određeni lek koji pacijent koristi. To se dešava ako se terapija ne uzima svakog dana u isto vreme, ako se doze preskaču ili se koristi u manjim dozama od propisane. Takva otpornost virusa na lek se naziva rezistencija. Kako se ne bi razvila rezistencija, prioritet svakog pacijenta mora da bude pridržavanje propisanog terapijskog režima. Treba imati na umu da osoba može primarno biti inficirana sojem virusa koji je rezistentan na određene lekove. Takvu rezistenciju nazivamo primarnom rezistencijom. Pri propisivanju terapije, lekar bi trebalo da uzme u obzir primarnu rezistenciju kako bi se izabrali i propisali oni lekovi koji će efikasno delovati.

Da bi lečenje bilo uspešno, lekar treba da uzme u obzir profesionalno zanimanje i životne navike pacijenta, kako bi uzimanje lekova moglo postati deo rutine. Pri odabiru ARV kombinacije, treba obratiti pažnju na interakciju sa drugim lekovima koje pacijent možda koristi, jer jedna terapija može smanjiti učinak neke druge ili pak pojačati toksičnost.

Uspešan ishod terapije zavisi od pridržavanja preporuka od strane lekara, a to su:

• Redovno uzimanje lekova u isto vreme,
• Pridržavanje režima doziranja (jedna ili dve tablete, jednom ili dva puta dnevno, uz obrok ili na prazan stomak),
• Kontinuitet lečenja, privrženost lečenju i redovni lekarski pregledi.

Ako osoba redovno uzima HAART, koncentracija lekova u krvi biće dovoljna da spreči replikaciju virusa. U ovom slučaju, ako se jedna doza leka ne uzime na vreme ili preskoči, to neće imati uticaj na lečenje. Važno je da se odstupanja od propisanog režima lečenja, dešavaju retko. Redovnom upotrebom ARV lekova smanjujemo rizik od rasta viremije, razvoja rezistencije, progresije bolesti ili prenosa HIV-a seksualnim putem.

Originalni lekovi i generički lekovi

Lekovi imaju dva naziva: jedan je međunarodno nezaštićeni naziv leka (INN) koje predlaže Svetska zdravstvena organizacija i odredjuje se prema aktivnoj supstanci leka, a drugi je komercijalno ime. Uobičajno je da se recepti izdaju sa nezaštićenim nazivom leka (INN) uz naznaku količine i način doziranja. U nekim zemljama se na tržištu mogu istovremeno naći ARV lekovi različitih proizvođača sa različitim komercijalnim imenima, koji su istog sastava i imaju isti nezaštićeni naziv leka (naziv substance). Lekovi koje proizvode kompanije koje nisu samostalno razvile, nazivaju se generički lekovi. Generički lekovi, iako imaju isti aktivni sastojak kao i originalni, mogu se razlikovati u nekim karakteristima kao što su proizvodni postupak, formulacija, pomoćne supstance, boja, ukus i pakovanje. Obično koštaju manje od originalnih, jer njihovi proizvođači praktično nisu imali troškove istraživanja, razvoja i oglašavanja, što čini značajan deo troškova originalnih lekova. Generički lekovi pouzdanih proizvođača, imaju istu efikasnost i sigurnost, sadrže iste aktivne sastojke i prolaze kroz postupke kontrole kvaliteta.