1.3. Opis, struktura i životni ciklus virusa

Virus humane imunodeficijencije (HIV) inficira ćelije imunskog sistema koje sadrže CD4 receptore na svojoj površini: T limfocite, monocite, makrofage i druge. Nakon prodora u CD4 T limfocite, virus počinje da se nekontrolisano razmnožava i izaziva uništavanje, odnosno prevremenu smrt CD4 ćelija. I pored napora koju organizam čini da nadoknadi uništene ćelije, on se iscrpljuje i njihov broj postepeno opada. Vremenom, broj CD4 ćelija toliko opadne (<200 mL krvi) da se ne može sprečiti pojava oportunističkih infekcija, odnosno bolesti koje ne predstavljaju rizik za zdrave osobe sa normalnim imunskim sistemom. Period od inficiranja, do pojave oportunističkih infekcija je u proseku oko deset godina.

HIV virus sadrži kapsulu u kojoj se nalazi njegov genetski materijal – dva jednočlana lanca virusne RNK (ribonukleinska kiselina) i tri enzima koja su neophodna za njegovu reprodukciju, a zovu se: reverzna transkriptaza, integraza i proteaza. HIV ne može da opstane sam i zato prodire u ljudske ćelije (CD4) i iskorišćava njene mehanizme da se razmnožava.

Virus to radi tako što koristi svoj protein gp120 koji se nalazi na njegovoj površini, kako bi se vezao za CD4 receptor ćelije, a zatim i za ko-receptor CCR5 ili CXCR4. Da bi prodro u ćeliju, virus probija membranu što rezultira fuzijom, odnosno stapanjem virusnog omotača i ćelijske membrane.

U drugoj fazi, iz kapsule se oslobađa virusni materijal (RNK, reverzna transkriptaza, integraza i proteaza). Uz pomoć enzima reverzne transkriptaze dva lanca jednočlane virusne RNK se pretvaraju (transkribuju) u jedan lanac dvočlane virusne DNK.

Takav materijal enzim integraza unosi u jedro CD4 ćelije tako što iseca lanac DNK koji pripada ćeliji i na tom mestu „zalepi“, tj. integriše svoj, virusni DNK.

Ćelija nakon toga stvara virusnu RNK, na osnovu koje se sintetišu virusni proteni obliku dugih lanaca. Da bi mogao da koristi za sklapanje virusa, enzim proteaza ih seče, a komponente se sklapaju novu virusnu česticu (virusnu kopiju).

HIV potom izlazi iz CD4 ćelija i kroz krvotok nalazi novu ćeliju u kojoj će ovaj postupak ponoviti, dok će ćelije domaćina prevremeno umirati, iscrpljene brojnim ciklusima sinteze virusa.

Simptomi HIV-a variraju u zavisnosti od stadijuma bolesti. Obično HIV infekcija nije vidljiva i mnogi saznaju svoj status u već poodmakloj fazi.

HIV infekcija se odvija u 5 faza: Inkubacija, kada u krvi nema antitela na virus i 4 kliničke faze, kada se pojave antitela i telo pokaže simptome bolesti: primarni stadijum, latentni stadijum, sekundarni stadijum i zadnji stadijum.

U prvohj fazi, virus ulazi u organizam, i dok imuni sistem nije počeo da se aktivno opire, HIV se brzo umnožava i utiče na ćelije odgovorne za imunitet. Vreme od trenutka kada HIV uđe u organizam do pojave simptoma naziva se period prozora. U ovom trenutku, reakcija na virus humane imunodeficijencije (HIV-a) je negativna jer specifična antitela još uvek nisu otkrivena. Trajanje ove faze je obično između 3 nedelje do 3 meseca, ali u nekim slučajevima mogu potrajati i do 1 godine.

Nakon infekcije i perioda inkubacije započinje akutna faza HIV infekcije, koja može biti udružena sa raznim simptomima: groznicom, osipom, otečenim limfnim čvorovima i dijarejom. U većini slučajeva se razvija akutni sindrom sličan gripu koji pacijenti opisuju kao slučaj jakog gripa.

Ovaj stadijum traje u proseku 2-3 nedelje, a zatim kod većine ljudi postaje latentan.

Primarni stadijum takođe može imati asimptomatski oblik kada izostanu bilo kakvi pokazatelji HIV infekcije ili pratećih bolesti sa pozadinom imunodeficijencije.

Reakcija organizma na ulazak virusa u telo mafiestuje se samo stvaranjem antitela. U većini slučajeva dijagnostifikuje se asimptomatski oblik na osnovu rezultata dobijenih iz testova krvi.

Latentnu fazu odlikuje postepeno povećanje imunodeficijencije.Tokom ovog perioda, izumiranje imunih ćelija nadokađuje se povećanim stvaranjem takvih ćelija. U ovoj fazi, HIV se dijagnostifikuje testiranjem iz krvi na prisustvo antitela.Vidljivi simptomi mogu se pokazati u obliku otečenih limfnih čvorova. Latentna faza može trajati od 2-3 godine pa do 20 ili više godina. U proseku je trajanje 6-7 godina.

Stadijum sekundarnih bolesti je podeljen u oblike (4 A –B) u zavisnosti od težine manifestacija. U ovoj fazi se razvijaju istovremene (oportunističke) virusne, bakterijske, gljivične infekcije kao i maligni tumori u pozadini progresivne imunodeficijencije. Ova faza traje 1-2 godine.

Krajnji stadijum karakterišu nepovratne promene. Kontrolisanje HIV infekcije postaje neefikasno. Broj T-limfocita (CD4 ćelije) se smanjuje a pacijent umire nakon nekoliko nedelja ili meseci od početka stadijuma.

Napredovanje HIV-infekcije je prilično raznoliko, nisu uvek sve faze prisutne i ponekad klinički znaci mogu biti odsutni. U zavisnosti od individualnih karakteristika ljudskog tela, trajanje bolesti  bez  primene antiretrovirusne terapije kreće se od nekoliko meseci do 15-20 godina.

Pojedinci može mnogo godina živeti bez saznanja da ima HIV. Međutim, imunološki sistem bez lečenja, prestaje da funkcioniše pravilno i razvijaju se prateće bolesti opasne po život koje na kraju mogu dovesti do smrti. Zbog toga je od izuzetne važnosti  na vreme identifikovati prisustvo HIV-a i započeti terapiju pre nego što HIV ozbiljno naruši imuni sistem.